روانشناسی مهاجرت

پیشینه مهاجرت، به درازای عمر بشر است. اجداد اولیه ما، فهمیده بودند که شرایط برای بهتر زیستن، همواره ثابت نیست. آن‌ها به تجربه دانستند که برای مراتع بهتر، آب‌وهوای مطلوب‌تر، امنیت بیشتر و یا امکانات مهیاتر، می‌توانند محل زندگی خود را تغییر بدهند. هرچند در قرون اخیر و با گسترش شهرنشینی، مهاجرت‌های جمعی شدیداً کاهش یافته است، اما به جایش گونۀ دیگری از مهاجرت را شاهد هستیم.

عوامل جذب‌کننده و عوامل دفع‌کننده، ساختار فعلی مهاجرت را تشکیل می‌دهند. عوامل بسیاری وجود دارد که می‌تواند به‌عنوان دافعۀ یک مکان و یا فرهنگ در نظر گرفته شود، همانند:

• جوانی که دوست دارد در رشته محبوبش تحصیل نماید و اخذ مدرک برای او مساوی با جذب شدن به یک فعالیت اقتصادی باشد.

مفهوم بنیادین = عدم اطمینان از فرصت شغلی عادلانه

• فرد میانسالی که پس از زحمت بسیار کشیدن در مکان اولیه، و آماده ساختن امکانات مالی و برای تشکیل خانواده به دنبال محیطی امن‌تر و پویا‌تر است.

مفهوم بنیادین = عدم اطمینان از امنیت اجتماعی

• فرد میانسال متأهلی که از التهابات مالی و اجتماعی محل زندگی‌اش دلگیر بوده و فکر می‌کند برای ادامه زندگی‌اش، شایستگی این را دارد تا آرامش بر زندگی‌اش حکم‌فروا شود.

مفهوم بنیادین = گریز از اضطراب و بی‌برنامگی

• فرد کهنسالی که پس از سال‌ها تلاش، کوشش و سختی، و فراهم ساختن امکانات لازم برای همسر و فرزندان، حالا و پس از اتمام مأموریتش، مایل است مدتی را برای خود و براساس علایقی که همواره مجبور شده آن‌ها را نادیده بگیرد، زندگی کند.

مفهوم بنیادین = بازیابی علایق برای پایان‌بندی مطلوب

به موازات این موارد دفع‌کننده، مسائل جذب‌کننده هم در این فرایند نقش‌آفرینی دارند:

• جوانی که دچار تضادهای فکری عمیق با فرهنگ اطرافش هست، متوجه می‌شود که آدم‌هایی در جای دیگری وجود دارند که به مسائل همانند او نگاه می‌کنند.

مفهوم بنیادین = مشابه‌یابی فرهنگی

• شهروندی که به علت متفاوت بودن (تفاوت مذهبی و یا رفتار جنسی) همواره مورد تهدید و ارعاب قرار گرفته است، متوجه می‌شود در جایی دیگر، به افرادی همانند او فرصت‌های برابر داده می‌شود.

مفهوم بنیادین = میل به پیوستن به گروه

• فرد متأهلی که به آینده فرزندانش اهمیت زیادی می‌دهد، متوجه می‌شود فرصت‌های آموزشی و پرورشی مناسب‌تری برای فرزندانش، در جایی دیگر وجود دارد.

مفهوم بنیادین = تلاش برای بهتر زیستن فرزندان (که در حقیقت نمادی از خود او هستند)

• فرد میانسالی که معتقد است قدر توانمندی‌ها و یا دانش او دانسته نشده است، آگاه می‌شود که در جایی دیگر برای افرادی همچون او احترام زیادی قائل هستند.

مفهوم بنیادین = میل عزت‌طلبی

همان‌طور که در این هشت وضعیت نمادین بررسی کردیم، اغلب مهاجرت‌ها زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند دافعه، با یک یا چند جاذبه همراه می‌شوند. این تقاطع در انسان‌های ریسک‌پذیر و شجاع معمولاً به یک پدیده ختم خواهد شد که نام آن را میل به تغییر می‌گذاریم.

همۀ انسان‌ها، هرکدام به فراخور توان روانی خود، میل به تغییر دارند. کسی که سختی‌های مسیر تحصیل را به جان می‌خرد و یا کسی که دو شیفت کار می‌کند، در اندیشه تغییر وضع فعلی خود به وضع بهتر در آینده است، وگرنه دلیلی برای رشد و تعالی در انسان باقی نمی‌ماند. اما این رفتار، سطوح مختلفی دارد، و میل به مهاجرت یکی از پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین الگوهای تغییر را به همراه دارد. مهاجر، قبل از هرچیز وقتی تصمیم به رفتن می‌گیرد، می‌داند که در حال از دست دادن چیزهای متعددی همچون، فامیل، شهرت شغلی، دایرة دوستان و برخی از عادت‌های همیشگی‌اش است. او نمی‌تواند مطمئن باشد که در محل جدید، همۀ این از دست رفته‌ها را به بهترین شکل ممکن دوباره به دست خواهد آورد یا خیر، اما میل به آزادی و تصور بهتر زیستن، همراه با میزان ریسک‌پذیری‌اش به او کمک می‌کند که این تصمیم را اخذ کند.

اما این همۀ راه نیست. تغییر به صورت ذاتی همراه خود استرس را خواهد آورد. استرس از احتمال شکست و از دست دادن حتی همین زندگی فعلی معمولاً مهاجر را خواهد آزرد. براساس تحقیقات سازمان جهانی مهاجرت، مهاجران تا زمانی که نتوانند شرایطی بهتر از وضعیت اولیه خود در کشور مقصد به دست آورند، همواره حضور این استرس را حس خواهند کرد.

• جوانی که برای فرصت‌های شغلی بهتر مهاجرت کرده است، تا زمانی که به هدف خود نرسد، همواره فرایند مهاجرتش ادامه خواهد داشت.
• فرد میانسال کارآفرینی که به علت معضلات اقتصادی مایل است کارش را در کشور دیگری توسعه دهد، مادامی که در کسب‌وکار تازه راه‌اندازی‌شده‌اش موفق نشود، روند مهاجرتش در ذهن خودش ادامه یافته است.

به همین دلیل است که روان‌شناسان، در جلسات مشاوره پیش از مهاجرت، و طی گفت‌وگو با شما تلاش می‌کنند خواسته‌های دقیق شما از مهاجرت را شناسایی کرده و شما را راهنمایی کنند تا پس از مهاجرت، با تحقق امیال مهم‌تر، زودتر از فرایند «رفتن» به وضعیت پذیرش «ماندن» برسید.

هرچه این فرایند سریع‌تر سپری شود، مهاجر استرس کمتری را تحمل کرده و احتمال فروپاشی روانی او کمتر خواهد شد.

لیست بلند بالایی از عواطفی که پس از مهاجرت به سراغ مهاجر می‌آید وجود دارد که برخی از مهم‌ترین‌ها را از نظر می‌گذرانیم:

• اضطراب جدایی از گروهی که به آن تعلق داریم؛
• استرس ناشی از مواجهه با شرایط جدید؛
• گیجی ناشی از مواجهه با زبان و فرهنگ جدید؛
• قرار گرفتن در چالش آزادی در برابر امنیت؛
• دلتنگی برای برخی از دلبستگی‌هایی که در محل خود داشته‌ایم؛
• استرس ناشی از کنار گذاشتن عادت‌هایی که داشته‌ایم؛
• اضطراب برخواسته از شهروند درجه دو بودن از نگاه مردمان کشور مقصد؛
• ترس ناشی از شکست احتمالی و برگشت به میهن و سرخوردگی جلوی خانواده و فامیل؛
• اضطراب ناشی از اشتباه بودن تصوراتی که از کشور مقصد داشته‌ایم؛
• ترس از تغییرات احتمالی قوانین مهاجرتی کشور مقصد و اجبار به بازگشت؛
• واهمه از نیافتن فرصت شغلی مطلوب و طبعاً عدم دستیابی به جایگاه اجتماعی والا در مقصد؛
• فشار ناشی از بدبینی‌های همسر، دوستان و یا فامیل؛
• ترس از ناسازگاری فرزندان با محیط جدید؛
• ترس از مواجهه با زبان جدید و اجباری که برای تسلط به آن در کوتاه‌مدت وجود دارد؛
• تحمل فشار همسر و یا خانواده که انتظار دارند، پیش از جا افتادن در مقصد، امکان مهاجرت آنان را نیز فراهم سازیم؛
• ترس از دست دادن سرمایه‌ای که با خود می‌بریم به علت عدم آگاهی از شرایط مقصد.

این شانزده عنوان، صرفاً موارد پرتکرار از مجموعه دردسرهایی است که یک مهاجر برای حرکت رو به جلوی خود به جان خواهد خرید، وگرنه این لیست دارای موارد خاص‌تر و حتی سخت‌تری هم هست. برای مثال این لیست برای کسانی طراحی شده است که به صورت قانونی و محترمانه مهاجرت می‌کنند، اما اگر متقاضی مهاجرت به جای روش‌های قانونی، تصمیم گرفته باشد که به صورت پناهندگی این مسیر را بپیماید، ترس‌ها و معضلات بسیار جدی‌تری در مسیر او قرار خواهد داشت. آسیب‌های فیزیکی، بی‌احترامی، زندگی مشقت‌بار در کمپ‌ها و وقایع ناگواری که در آن‌ها رخ می‌دهد هرکدام به‌اندازۀ تمام آن شانزده عنوان، خطرناک و آزاردهنده است.

FinsAdvisers به‌عنوان یک آژانس 360 درجۀ مهاجرتی، معتقد است، مجموعه جلسات مشاوره‌ای روانشناسی مهاجرت در موفقیت مشتریانش در کشور مقصد تأثیر بسزایی داشته است. مشتریان این آژانس قبل و بعد از آغاز رسمی فرایند مهاجرت، این سرویس را دریافت خواهند کرد. امید است با فراگیر شدن این روند در دیگر مراکز ارائه‌دهنده خدمات مهاجرتی نیز، شاهد موفقیت هرچه بیشتر هموطنانمان در این بزرگ‌ترین تغییر زندگی باشیم.